De Tweede Wereldoorlog
in de schaduw van 'de oorlog'
Ik ben 10 jaar na ‘de oorlog geboren’. Voor zover ik me kan herinneren werd er door mijn ouders en anderen niet veel verteld over wat ze zelf hadden meegemaakt in die periode. Toch kreeg ik er het nodige van mee. Bijvoorbeeld als mijn vader een serie (pocket)boekjes over de oorlog kocht en daarin zat te lezen en foto’s bekeek. En natuurlijk de verhalen van oom Joost Seton over de ‘heroïsche verdediging’ van de bruggen door de mariniers. Vanaf het Witte huis hielden zij de Duitsers tegen om de Maasbruggen over te steken. En het werd heel ‘tastbaar’ als we op 4 mei naar de dodenherdenking gingen. Als kleine jongen zat ik op de schouders van oom Joost om naar de mariniers te kijken, die met omfloerste trommels en brandende fakkels de Hoogstraat af kwamen lopen.
Voor mij sprak het tot mijn verbeelding. Voor veel oudere Rotterdammers was het een moeilijke periode: de gevechten rond het Noordereiland en de maasbruggen, het bombardement, de razzia, de hongerwinter. De herinneringen hieraan worden nog steeds in Rotterdam levend gehouden. Er zijn een aantal monumenten die daarnaar verwijzen.
Bij de herdenkingen op 4 mei spelen mariniers altijd nog een rol. vanwege hun rol in de oorlog en omdat er nog steeds een marinierskazerne in Rotterdam is.
Het bombardement
Het bombardement van Rotterdam is kort. Maar een groot deel van de binnenstad wordt verwoest en er breekt brand uit. Ongeveer 80.000 mensen worden dakloos en tussen de 600 en 900 inwoners komen om. Niet alleen een groot deel van het centrum wordt verwoest maar ook een deel van Kralingen, de wijk waar mijn moeder, Willy Houkamp woont. In het verhaal van Wily Houkamp kun je lezen dat het gezin het huis is ontvlucht omdat de brand tot op een paar honderd meter van hun woning kwam. Men wist natuurlijk niet hoe ver het uit uiteindelijk zou komen. De inwonende opoe de Vaal-Bouwhuis bleef in huis omdat ze erop vertrouwde dat God haar zou beschermen.
Voor de oorlog was er al een groot tekort aan woningen, na de verwoesting van veel huizen liep het tekort nog meer op ( Hé waar ken ik dat van…?). Dat betekende in en na de oorlog dat veel mensen bij anderen ‘inwoonden’ (Zo ook Bert Noteboom).
Het betekent dat kinderen als Willy, die dan 9 jaar is, soms door de half of heel verwoeste straten liepen bv als ze naar school moesten (in haar geval Rehobothschool in het Noordeinde).
Rotterdam heeft er voor gekozen om bij de herbouw de binnenstad te vernieuwen en niet voor herbouw in oude stijl. Direct na de oorlog (op 18 mei – dat is 13 dagen na de bevrijding) is men voortvarend aan de slag gegaan met puin ruimen om huizen te bouwen. Men heeft een tijd lang op 18 mei de wederopbouw gevierd. Het devies in Rotterdam was: ‘vooruitkijken en niet terugblikken’. Wellicht is dit dus één van de redenen dat men na de oorlog niet zoveel aandacht besteedt aan de mannen die terug zijn gekomen uit Duitsland waar ze tewerk zijn gesteld.
In Rotterdam wordt de herinnering aan het bombardement levend gehouden door het standbeeld ‘de verwoeste stad’ van Ossip Zadkine dat op Plein 1940 staat.
De kunstenaar zei erover: “Het [beeld] wil het menselijk lijden belichamen dat een stad moest ondergaan die slechts, met Gods genade, wilde leven en bloeien als een woud. Een kreet van afschuw om de onmenselijke wreedheid van dit beulswerk.”
Het kunstwerk werd op 15 mei 1953 onthuld. In mijn kindertijd zijn de meningen over het kunstwerk bepaald niet allemaal positief.
Een ander ‘monument’ dat als plaats van herinnering dient aan het bombardement, is de ‘brandgrens’ die met behulp van lampen in het straatdek wordt gemarkeerd.
De hongerwinter (1944/1945)
De winter van ’44-’45 was voor veel Rotterdammers een moeilijke tijd. Voedsel raakte schaars. In het verhaal van Willy Houkamp kun je lezen dat zij nog redelijk aan voedsel konden komen. Onze opa Willem Houkamp (de vader van Willy) had blijkbaar de gave van ‘netwerken’. Hij had zo hier en daar zo zijn adresjes waar hij eten meekreeg of waar Willy mocht komen eten. Ook hadden zij kennissen in Werkhoven, familie Oskam, die daar een boerderij hadden. Uit de brief van Janny, de vriendin van Willy, blijkt dat zij daar (in de hongerwinter) ook mochten logeren – en dus te eten hadden.
Joodse medeburgers
Moet nog gemaakt worden
Wegvoering Joden en Joodse kinderen
Foto’s Joods monument en …. / joodse begraafplaats
Orgelzolder Breepleinkerk (drie Joodse gezinnen, 3 jaar)
Fam Oskam
De razzia - 10 november 1944
Op 10 November vindt in Rotterdam een van Europa’s grootste razzia’s plaats voor mannen van 17 tot 40 jaar. De razzia speelt zich af in heel de stad. Wie probeert te vluchten of tegenstand biedt kan worden doodgeschoten. In twee dagen tijd zijn meer dan vijftigduizend Rotterdamse mannen weggevoerd. Ze worden meegevoerd om voor de Duitsers te gaan werken in allerlei plaatsen in Duitsland. Maar er wordt ook gezegd dat de Duitsers onder het mom van tewerkstelling de mannen die verzet kunnen plegen, weghaalden uit Rotterdam.
De razzia wortd straat voor straat en huis voor huis uitgevoerd. De mannen (en jongens!) worden op een aantal plaatsen vastgehouden. Bijvoorbeeld in het Feyenoordstadion. Daarna gaat het verder te voet of per trein. Niemand weet waarheen. Ook de familie niet. Mobiele telefoons waren er niet, dus contact is niet mogelijk. Ruim 500 mannen komen niet meer terug in Rotterdam. Zij sterven door uitputting, ziekte, slechte verzorging, ongelukken en bombardementen. Van hen die wel terugkeren houdt een (groot?) aantal er nare gevolgen aan over. Voor de verhalen van gedeporteerden en de achterblijvers is na de bevrijding nauwelijks aandacht.
Voor alle slachtoffers van de razzia van Rotterdam en Schiedam is er nu een monument op de Parkkade. Op 10 November 2023, 79 jaar na de eerste dag van de razzia werd het monument van de Duitse kunstenaar Anne Wentzel onthult. Het staat aan de parkkade aan de Maas.
Het monument bestaat uit twee figuren van een man en een vrouw die op afstand van elkaar zijn geplaatst. “Zij waren ooit één geheel, ze hoorden bij elkaar, maar door de wrede razzia zijn ze uit elkaar gerukt, letterlijk doorgesneden. Het beeld van de achtergebleven vrouw en de wanhopige afgevoerde man toont de wonden die toen in de zielen van deze eenzame mensen zijn geslagen.”
De bevrijding 5 mei 1945
Moet nog gemaakt worden
binnentocht foto’s
feest
Oostzeedijk / Kortekade -doorgangsweg
Updates ontvangen?
Vul hiernaast het formulier in om updates wanneer nieuwe foto’s online staan.